6284 SAYILI KANUN KAPSAMINDA ELEKTRONİK KELEPÇE
Elektronik izleme sistemi olarak kullanılmak üzere tasarlanan elektronik kelepçe, şüpheli, sanık veya hükümlülerin elektronik yöntem ve araçlar ile toplum içinde takibini ve denetimini sağlayan, mağdurun ve toplumun korunmasını destekleyen önleyici tedbirlerden biridir. Kadına Yönelik Şiddetin önüne geçebilmek adına 6284 Sayılı Ailenin Korunması ve Kadına Karşı Şiddetin Önlenmesine Dair Kanun’un 12. Maddesinde Teknik Yöntemlerle Takip başlığı altında düzenlenen Elektronik Kelepçe uygulaması, Kadına ve Çocuğa Yönelik Şiddetin arttığı ülkemizde oldukça etkili olan önleyici tedbirlerden biridir.
6284 sayılı Kanun’un 12. Maddesi; ‘Bu Kanun hükümlerine göre verilen tedbir kararlarının uygulanmasında hâkim kararı ile teknik araç ve yöntemler kullanılabilir. Ancak, bu suretle, kişilerin ses ve görüntüleri dinlenemez, izlenemez ve kayda alınamaz.’ şeklindedir.
6284 Sayılı Kanun’un amacı; şiddete uğrayan veya şiddete uğrama tehlikesi bulunan kadınların, çocukların, aile bireylerinin ve tek taraflı ısrarlı takip mağduru olan kişilerin korunması ve bu kişilere yönelik şiddetin önlenmesi amacıyla alınacak tedbirlere ilişkin usul ve esasları düzenlemektir. Buna göre öncelikle kanunda bahsi geçen şiddet nedir, şiddet mağduru kişi ve şiddeti uygulayan kişi kimdir, sorularını yanıtlamamız konuyu çok daha iyi anlamamıza yardımcı olacaktır.
Şiddet ve Kadına Yönelik Şiddet Nedir?
Kişinin, fiziksel, cinsel, psikolojik veya ekonomik açıdan zarar görmesiyle veya acı çekmesiyle sonuçlanan veya sonuçlanması muhtemel hareketleri, buna yönelik tehdit ve baskıyı ya da özgürlüğün keyfî engellenmesini de içeren, toplumsal, kamusal veya özel alanda meydana gelen fiziksel, cinsel, psikolojik, sözlü veya ekonomik her türlü tutum ve davranışları şiddet olarak tanımlanır.
Kadınlara, yalnızca kadın oldukları için uygulanan veya kadınları etkileyen cinsiyete dayalı bir ayrımcılık ile kadının insan hakları ihlaline yol açan ve Kanunda şiddet olarak tanımlanan her türlü tutum ve davranışlar ise kadına yönelik şiddet olarak tanımlanmaktadır.
Şiddet Mağduru ve Şiddet Uygulayan Kimdir?
Kanunda şiddet olarak tanımlanan tutum ve davranışlara doğrudan ya da dolaylı olarak maruz kalan veya kalma tehlikesi bulunan kişiyi ve şiddetten etkilenen veya etkilenme tehlikesi bulunan kişiler şiddet mağduru iken; Kanunda şiddet olarak tanımlanan tutum ve davranışları uygulayan veya uygulama tehlikesi bulunan kişiler şiddeti uygulayan kişilerdir.
Elektronik Kelepçe Kararı Alabilmek İçin Ne Yapmak Gerekir?
Kanunda belirtilen tanımlar ışığında şiddet mağduru kişi veya mağduru temsilen avukatı 6284 Sayılı kanun gereğince kendisine yönelik gerçekleşen şiddetin durdurulması için koruyucu tedbir kararları verilmesini Aile Mahkemesine yapılacak başvuru dilekçesi ile talep edebilir. Yine aynı şekilde bu Karar; Şiddet Önleme ve İzleme Merkezi (ŞÖNİM), kolluk ya da Cumhuriyet savcısı tarafından en çabuk ve en kolay ulaşılabilecek yer Aile Mahkemesi hâkiminden talep edilebilir. Hâkim söz konusu duruma ve taleplere göre bir veya birden fazla önleyici koruma tedbirinin uygulanmasına karar verebilir.
Teknik yöntemlerle takip kararı verilebilmesi için Aile Mahkemesi dosyayı ivedilikle Şiddet Önleme ve İzleme Merkezi Müdürlüğüne gönderir ve vakanın teknik yöntemlerle takibe uygunluğu konusunda Sosyal İnceleme Raporu (SİR) alınmasına ve ŞÖNİM tarafından Komisyon raporu oluşturulmasına karar verir. Komisyon tarafından vakanın teknik yöntemlerle takibe elverişli olup olmadığına ilişkin nihai değerlendirme raporu hazırlanır. Vakanın teknik yöntemlerle takip açısından elverişli olduğu değerlendirildiği takdirde rapora asgari mesafe önerisi ve ilgili diğer bilgi ve belgeler eklenerek karar talebi ŞÖNİM tarafından Aile Mahkemesine ivedilikle sunulur. Aile Mahkemesi ŞÖNİM tarafından sunulan rapor doğrultusunda Elektronik Kelepçe Uygulanması yönünde olumlu veya olumsuz bir karar verir.
Teknik yöntemlerle takibe elverişli bulunmayan vakalarda; ŞÖNİM tarafından vakanın risk durumuna uygun müdahale planı hazırlanır ve gerektiğinde Kanun kapsamında uygun koruyucu ve önleyici tedbir kararlarının alınması amacıyla ilgili aile mahkemesinden talepte bulunulur.
Elektronik kelepçe uygulanması kararı en fazla 6 ay için verilebilir. Ancak şiddet veya şiddet uygulanma tehlikesinin devam edeceğinin anlaşılması hâlinde tedbirlerin süresinin veya şeklinin değiştirilmesine ya da aynen devam etmesine karar verilebilir. kararın uzatılması ya da kaldırılmasına ilişkin değerlendirme ŞÖNİM’de oluşturulan komisyon tarafından ve karar süresinin sona ermesinden en az on beş gün önce yapılır. Değerlendirme sonucunda, kararın devamına ilişkin kanaatin oluşması halinde izlemenin kesintiye uğramaması için uygulama süresi sona ermeden on gün önce talep, ŞÖNİM tarafından aile mahkemesine sunulur.
Kararın Tebliği ve Karara İtiraz
Elektronik Kelepçe Kararı taraflara uygulama ekibi tarafından ilgili kolluk biriminde farklı zamanlarda ivedilikle tebliğ edilir. Teknik yöntemlerle takip kararının tebliği sırasında, yükümlüye kanunda yer alan tedbir kararlarının yedi gün yirmi dört saat esasına göre elektronik olarak takip edileceği ve karara aykırılık halinde zorlama hapsi uygulanacağı ihtarı yapılır. Yükümlünün izleme ünitelerinin kurulumunu kabul etmemesi halinde; karara itiraz prosedürü uygulanır.
Yükümlünün, kararın tebliği için yapılacak davet çağrılarına cevap vermemesi, yükümlü veya şiddet mağduruna ulaşılamaması ya da yükümlünün ceza infaz kurumunda bulunması gibi nedenlerle kararın uygulanmasının mümkün olmadığı hallerde; durum uygulama ekibince tutanak altına alınarak mahkemeye sunulmak üzere ilgili kolluk birimine, ayrıca bilgi için ŞÖNİM’e ve izleme merkezine bildirilir. Kararın uygulanma süresi boyunca durum, uygulama ekibi tarafından araştırmaya devam edilir. Yükümlüye ulaşıldığında, ŞÖNİM ve izleme merkezi ile koordine sağlanarak kararın uygulanması sağlanır.
Elektronik Kelepçe kararına karşı, tefhim veya tebliğ tarihinden itibaren iki hafta içinde ilgililer tarafından Aile Mahkemesine itiraz edilebilir. İtiraz mercii kararını bir hafta içinde verir. Tedbir kararlarına karşı yapılan itirazı inceleyecek merci, itiraz talebinin kabulüne veya reddine, verilen tedbir kararının kaldırılmasına, uygun görülecek başka bir tedbirle değiştirilmesine veya aynen devamına karar verebilir. İtiraz üzerine verilen kararlar kesindir. Karara itiraz edilmesi kararın uygulanmasını durdurmaz.
Kararın Uygulanması
Elektronik Kelepçe Kararı, ilgili tedbir kararları olmaksızın tek başına uygulanamaz. Aile Mahkemesi tarafından verilen elektronik kelepçe uygulanması yönündeki kararların 7/24 kesintisiz takibinin yapılabilmesi amacıyla Güvenlik ve Acil Durumlar Koordinasyon Merkezi’nde (GAMER) Elektronik İzleme Merkezi bulunmaktadır. Şiddet mağduru ve yükümlünün kararda belirtilen hususlar doğrultusunda sistem üzerinden izlenmesi, izleme merkezinde gerçekleştirilir. Yükümlünün, şiddet mağduruna yaklaşmaması gereken asgari mesafe bilgisi izleme merkezinde sisteme kaydedilir ve yükümlü tarafından girilmemesi gereken tampon bölge ve yasak bölge harita üzerinden işaretlenir. Kararın uygulanmasına ilişkin izleme süreci, taraflara izleme ünitelerinin teslimi ile başlar ve geri alınmasıyla sona erer.
Kararın İhlali
Takip sürecinde, izleme personeli tarafından, izlenen kişilerin uyarılmasını gerektirecek bir durumun tespiti halinde önce uyarı prosedürü, uyarıya rağmen Kararın ihlali halinde ise ihlal prosedürü uygulanır.
İzleme personeli tarafından yükümlü ile iletişime geçilerek uyarı prosedürünün uygulanacağı durumlar şunlardır;
- Yükümlünün, izleme merkezi tarafından belirlenen tampon bölgeye girmesi.
- Yükümlünün, alıcı cihazı yanında taşımaması veya şarj etmemesi.
- Yükümlünün, elektronik kelepçeye ve alıcı cihaza zarar verecek biçimde müdahalede bulunması.
Şiddet mağdurunun; alıcı cihazı şarj etmemesi, yanında bulundurmaması ve yükümlüye yaklaşması durumlarında izleme personeli tarafından şiddet mağduruna ulaşılarak gerekli yönlendirme ve bilgilendirme yapılır.
İzleme personeli tarafından ihlal prosedürünün izleneceği durumlar şunlardır;
- Yükümlünün tampon bölgeye girdikten sonra uyarıya rağmen yasak bölgeye girmeye devam etmesi.
- Yükümlünün uyarı prosedürünün uygulanmasına rağmen elektronik kelepçeye ve alıcı cihaza müdahale etmeye ve zarar vermeye devam etmesi.
Özetle, Elektronik kelepçe takmakla yükümlü kişi, şiddete maruz kalma ihtimali olan kişiye mahkeme kararının belirttiği mesafeden fazla yaklaşırsa merkeze GPS üzerinden uyarı sinyali düşer. Uyarı doğrultusunda izleme personeli yükümlüyü arayarak bulunduğu koordinattan ayrılması gerektiğini söyler. Yükümlünün harekete devam etmesi ihtimali göz önüne alınarak mağdurla da irtibat kurulur, olası şiddet tehlikesi hakkında bilgi verilerek güvenli bölgeye geçmesi gerektiği ve korunması için bir ekip gönderileceği belirtilir. Eğer yükümlü kendisine takılan elektronik kelepçe ünitesini şarj etmezse veya kelepçeye yönelik kayışı kesme, koparma, klips olarak ifade edilen aparatı çıkarma ya da farklı bir teşebbüs olursa elektronik kelepçe izleme personelinin ekranına uyarı düşer. Bu durumda da yine izleme personeli tarafından yükümlü uyarılır. İhlal durumlarında izleme personeli tarafından ihlal tespit tutanağı düzenlenir ve tutanak Cumhuriyet Başsavcılığına gönderilmek üzere ilgili kolluk birimine ve bilgi için ŞÖNİM’e ivedilikle ulaştırılır.
Yükümlünün ihlal durumunun devam etmesi ve/veya elektronik kelepçenin yükümlünün vücudundan çıkarılması durumlarında izleme personeli tarafından 112/155/156 Acil Çağrı Hatları ve ilgili kolluk birimleri ile irtibata geçilerek gerekli müdahalenin yapılabilmesi amacıyla yükümlünün ve şiddet mağdurunun bulunduğu bölgenin koordinat bilgisi paylaşılır. İhbarı alan kolluk birimi tarafından yükümlüye gerekli müdahale sağlanır. Kolluk birimi tarafından ilgili Cumhuriyet Savcısı ivedilikle bilgilendirilir, duruma ilişkin tutanak düzenlenerek Cumhuriyet Başsavcılığına yine ivedilikle gönderilir ve gerekli işlemler yapılır.
Bunun yanı sıra mağdurun, yükümlünün akrabaları ve yakınları tarafından şiddete uğrayacağı yönünde bir durum olması halinde ise mağdura panik butonu verilir. Bu butona basıldığı anda izleme personelinin ekranına mağdurun panik butonuna bastığı yönünde bir ihbar gelir. Doğrudan bu ünite veya cep telefonu üzerinden mağdurla iletişime geçilerek güvenlik güçlerinin duruma müdahale etmesi sağlanır.
Kanun hükümlerine göre hakkında tedbir kararlarına aykırı hareket eden şiddet uygulayana, fiili bir suç oluştursa bile, ihlal edilen tedbirin niteliğine ve aykırılığın ağırlığına göre hâkim tarafından üç günden on güne kadar zorlama hapsine tâbi tutulmasına karar verilir.
