CEZA HUKUKUNDA HAKSIZ TAHRİK
Ceza Sorumluluğunu azaltan bir neden olarak düzenlenen Haksız Tahrik, failin haksız bir fiilin kendisinde meydana getirdiği hiddet veya şiddetli elemin etkisi altında suç işlemesi durumunda kusur yeteneğinde meydana gelen azalmayı ifade etmektedir. Türk Ceza Kanunu’nun 29. Maddesinde düzenlenen haksız tahrikte irade unsuru son derece önemlidir. Burada failin iradesi üzerinde meydana gelen bir zayıflama olmalıdır.
Haksız tahrik Madde 29/1; Haksız bir fiilin meydana getirdiği hiddet veya şiddetli elemin etkisi altında suç işleyen kimseye, ağırlaştırılmış müebbet hapis cezası yerine onsekiz yıldan yirmidört yıla ve müebbet hapis cezası yerine oniki yıldan onsekiz yıla kadar hapis cezası verilir. Diğer hallerde verilecek cezanın dörtte birinden dörtte üçüne kadarı indirilir.
Esasında Haksız Tahrikte önemli olan nokta şu; Fail öncesinde suç işleme yönünde bir karar vermeksizin hareket ederken, dışarıdan gelen etki onun ruhsal yapısı üzerinde ciddi bir kargaşa meydana getirmeli ve bunun sonucunda da suç işlemeye yönelmelidir. Bir başka anlatımla; Kişinin yaşadığı haksız fiil kişide hiddet ve şiddetli bir elem meydana getirmelidir ki fail kendisini o anda suç işlemekten alıkoyamamalıdır. Dolayısıyla haksız tahrikin merkezinde failin işlediği suçtan ziyade, mağdurun haksız fiili yer almaktadır.
Haksız Tahrik Şartları Nelerdir?
- Tahriki oluşturan haksız bir fiil bulunmalıdır,
- Haksız fiil failde hiddet ve şiddetli elem oluşturmalıdır,
- İşlenen suç haksız tahrik sonucunda meydana gelen ruhsal durumun tepkisi olmalıdır,
- Suç, Tahrikte bulunan kişiye karşı işlenmiş olmalıdır.
- İlk Haksız fiil mağdurdan sadır etmiş olmalıdır.
Aynı zamanda Haksız tahrik hükümlerinin uygulanabilmesi için haksız fiilin doğrudan failin kendisine karşı gerçekleştirilmesi zorunlu değildir. Failin yakınına veya değer verdiği diğer kişilere ya da faile tamamıyla yabancı kimselere karşı işlenmiş haksız fiillerin de belli şartlarda haksız tahriki oluşturacağı gerek öğretide gerekse Yargıtay kararlarında kabul edilmiştir.
Haksız tahrikte ilk haksız eylemin kimden geldiği oldukça önemlidir. İlk haksız hareket failden gelmiş olursa ceza indiriminden faydalanması mümkün değildir. Haksız tahrik indiriminde ana kural şudur; ilk haksız hareket mağdurdan gelmiş olmalıdır. Ancak bunun tek istisnası haksız tahrikte dengenin bozulması durumudur. Yerleşmiş Yargıtay kararlarına göre; mağduru tahrik eden fail, karşılaştığı tepkiden dolayı tahrik altında olduğunu ileri süremez. Ancak maruz kaldığı tepki, kendi gerçekleştirdiği eylemle karşılaştırıldığında aşırı bir hal almışsa, tepkide bir orantısızlık varsa, artık bu tepki haksız bir nitelik taşıyacağından dolayı fail bakımından haksız tahrikin oluştuğundan bahsedebiliriz.
“Karşılıklı tahrik oluşturan eylemlerin varlığı halinde, fail ve mağdurun yekdiğeri yönünden tahrik oluşturan bu haksız davranışları birbirlerine oranla değerlendirilmeli, öncelik-sonralık durumları ile birbirlerine etki-tepki biçiminde gelişip gelişmedikleri göz önünde tutulmalı, ulaştıkları boyutlar, vahamet düzeyleri, etkileri ve dereceleri gibi hususlar dikkate alınmalı, buna göre; etki-tepki arasında denge bulunup bulunmadığı gözetilerek, failin başlangıçtaki haksız davranışına gösterilen tepkide aşırılık ve açık bir oransızlık saptanması halinde, failin haksız tahrik hükümlerinden yararlandırılması yoluna gidilmelidir.” (CGK. 12.2.2008, 2007/1-163-2008/21)
Haksız Tahrikte Hata ve Sapma
Fail, gerçekleştirmiş olduğu eylemde haksız tahrik unsurları olmadığı halde, haksız tahrik teşkil eden fiiller bulunduğunu zannederek hareket ettiyse, haksız tahrik hükmünden yararlanabilir. Ancak burada önemli olan failin düştüğü hatanın kaçınılmaz bir hata olması zorunluluğudur. Eğer ortada kaçınılabilir bir hata var ise, yani fail dikkatli ve özenli davranması durumunda hatasından kaçınabilecek durumdaysa haksız tahrik hükümlerinden yararlanamayacaktır.
Haksız Tahrik Halinde Ceza İndirim Oranı Nedir?
TCK madde 29’a göre Haksız tahrik altında suç işleyen kişiye;
- Ağırlaştırılmış müebbet hapis cezası yerine onsekiz yıldan yirmidört yıla,
- Müebbet hapis cezası yerine oniki yıldan onsekiz yıla kadar hapis cezası verilir.
- Diğer hallerde verilecek cezanın dörtte birinden dörtte üçüne kadarı indirilir.
Tahrik durumunda tahrikin ağırlığının tespiti ve indirim oranı her olayda farklı olabileceği için hâkimin takdirine bırakılmıştır. Bu nedenle hâkim, tahrikin derecesini belirlerken objektif bir değerlendirme yapmalı, olayın tüm özelliklerini, suçun işleniş şeklini, her iki tarafında sosyal durumlarını, yöresel koşulları dikkate almalıdır.
